شرح مختصری از زندگی امام رضا (ع)
اماکن حرم
السلام علیک یا علی ابن موسی الرضا
رواق های حرم مطهر
رواق دارالحفاظ | رواق دارالحکمه
رواق دارالعباده | رواق گنبدحاتم خانی
رواق دارالسیاده | رواق دارالعزه
رواق گنبدالله وردیخان | رواق دارالکرامه
رواق دارالفیض | رواق توحیدخانه
رواق دارالشکر | رواق دارالشرف
رواق دارالضیافه | رواق دارالسعاده
رواق دارالسلام | رواق دارالسرور
رواق دارالذکر | رواق شیخ بهاءالدین
رواق دارالزهد | رواق امام خمینی(ره)
رواق دارالولایه | رواق دارالاخلاص
صرواق دارالهدایه | رواق دارالاجابه
رواق دارالرحمه | رواق دارالحجه
رواق دارالعباده | رواق گنبدحاتم خانی
رواق دارالسیاده | رواق دارالعزه
رواق گنبدالله وردیخان | رواق دارالکرامه
رواق دارالفیض | رواق توحیدخانه
رواق دارالشکر | رواق دارالشرف
رواق دارالضیافه | رواق دارالسعاده
رواق دارالسلام | رواق دارالسرور
رواق دارالذکر | رواق شیخ بهاءالدین
رواق دارالزهد | رواق امام خمینی(ره)
رواق دارالولایه | رواق دارالاخلاص
صرواق دارالهدایه | رواق دارالاجابه
رواق دارالرحمه | رواق دارالحجه
رواق های حرم
اماکن سرپوشیده اطراف حرم مطهر، رواق نام دارد. رواقها بناهایی با ارتفاع‌‌های مختلف هستند که به‌تدریج در اطراف روضه مبارکه ساخته شده و به مرور تغییراتی در آنها به وجود آمده است.
هر یک از این بناها دارای موقعیت مکانی، ابعاد، سابقه تاریخی، تزیینات، کتیبه‌‌های نفیس و احیاناً توسعه و نوسازی است که بر اساس تقدم و تأخر زمانی، در ادامه به آنها اشاره می‌شود.
دارالحفاظ
دارالحفاظ از آثار گوهرشاد آغا زوجه شاهرخ بانی مسجد گوهرشاد است، این بانوی بزرگ در مشهد مقدس یادگارهای متعددی از خود بر جای گذاشته که یکی از آنها رواق دارالحفاظ است این رواق از طرف شرق به حرم مطهر و از طرف شمال به دارالسیاده و از طرف غرب به مسجد گوهرشاد و از طرف جنوب شرق به رواق دارالسلام ارتباط دارد.
دارالحفاظ در قرن نهم ساخته شده و ابعاد آن به قرار ذیل است عرض 65 / 8 متر، طول 18 متر، ارتفاع تا زیر سقف 8 / 12 متر و تا پشت بام 46 / 14 متر است.
رواق دارالحفاظ هفت صفه دارد که سه صفه آن به طرف دارالسیاده و سه صفه به طرف دارالسلام و یک صفه به طرف مسجد گوهرشاد و این صفه ها به استثناء یک صفه باز شده و ارتباط بین و رواق دارالسیاده و دارالسلام و مسجد برقرار شده و زوار از آنها رفت و آمد دارند و کف آن با سنگ مرمر مفروش و دیوارها و سقف آن با طرز بسیار زیبائی آئینه کاری شده است.
رواق دار الحکمه
رواق دار الحکمه در زاویه شمال غربی صحن آزادی واقع شده است. پروژه ساخت این رواق از سال 1377 آغاز شد و در سال 1381 به پایان رسید. این بنا نیز از دو جهت به صحن‌‌های انقلاب و آزادی ارتباط دارد. دار الحکمه دوازده ورودی دارد؛ دو مسیر به صحن انقلاب، هشت ورودی در صحن آزادی و دو ورودی دیگر که به رواق دار الضیافه و در نهایت به حرم مطهر می‌رسد.
دار الحکمه در دو طبقه، زیربنای 1468 متر مربع را در بر گرفته و با دوازده ستون بتونی استحکام یافته است. نقش قالیچه گره بر سنگ مرمر، زینت بخش رواق است.
دار العباده
دار العباده به‌نسبت نوساز و تاریخ بنای آن به سال 1353 هـ.ش بر می‌گردد و آخرین رواق جنوب شرقی حرم مطهر است.
این رواق از شمال به صحن آزادی، از مشرق و جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره) و از مغرب به رواق شیخ بهائی متصل است.
این بنا و رواق شیخ بهائی و رواق دار الزهد دو طبقه هستند و طبقه فوقانی آن، تالار اماکن متبرکه آستان قدس رضوی است. طول رواق 15 متر، عرض آن 11 متر و ارتفاع آن حدود 90/5 متر است که مساحت آن بعد از کسر پایه‌‌ها، به 158 متر مربع می‌رسد.
ازاره، سنگ مرمر است و دیوارها و پوشش سقف با 600 متر مربع آینه‌کاری و 450 متر مربع رسمی‌بندی گچی زینت یافته است.
دارالعزه
دارالعزه رواقی کوچک است که در جنوب شرقی روضه منوره، بین دارالسلام و دارالذکر واقع شده است. این رواق در سطحی به ارتفاع 95 سانتی متر از کف دار السلام قرار دارد و از شمال به دار السرور، از جنوب به شبستان گرم مسجد گوهرشاد، از مشرق به دارالذکر و از مغرب به دارالسلام محدود است. طول رواق 5/11 متر و عرض آن بین 5/3 و 50/7 متر متفاوت است که در مجموع 73 متر مربع مساحت دارد و ارتفاع بنا هم 35/4 متر است. این بنا در گذشته محل آسایشگاه و کشیک‌خانه خدام بود که در سال 1343 هـ.ش به منظور توسعه فضاهای زیارتی، تعمیرات و تزییناتی در این مکان به عمل آمد و دارالعزه نامیده شد.
رواق دار السیاده
دار السیاده از قدیمی‌ترین رواقهای روضه منوره است که در غرب و جنوب غربی حرم مطهر از شمال به جنوب امتداد دارد. نامگذاری این رواق به «دار السیاده» از آن جهت است که از قدیم محل اجتماع سادات و منسوبان به خاندان حضرت علی (علیه السلام) بود. رواق دار السیاده نیز از بناهای گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری است که در اوایل قرن نهم، همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده است.
طول رواق دار السیاده 86/32 متر است. در دو طرف آن، پنج صفه وجود دارد که عرض بنا را متفاوت کرده است. رواق دار السیاده از لحاظ هنر کاشی‌کاری و کتیبه‌ای، مجموعه‌ای از هنرهای تزیینی، معماری و هنرهای دستی و گویای نبوغ ایرانیان در انواع هنرها است.
در سال 1375 هـ.ش. قسمتی از شمال دار السیاده به مسجد بالاسر افزوده شد تا زائران بیشتری بتوانند در آن محل که به مسجد بالاسر اتصال دارد، از فیض نماز زیارت بهره‌مند شوند.
دار السیاده از جنوب به مسجد گوهرشاد، از شرق به رواق دار الحفاظ و از غرب به رواق بزرگ دار الولایه مرتبط است. مساحت دار السیاده 373 متر مربع است.
رواق گنبد حاتم خانی
این رواق در شرق روضه منوره و پایین پای مبارک واقع شده و یکی از رواقهای تاریخی کنار حرم مطهر است. طول آن 5/13 متر، عرض آن 3/7 متر و ارتفاع بنا 6/11 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 115 متر مربع مساحت دارد. بانی این رواق، یکی از رجال عهد صفویه به نام حاتم بیک اردوبادی است که آن را در عهد صفویه در سال 1010 هـ.ق بنا کرده است.
رواق گنبد الله وردیخان
این رواق در شمال شرقی حرم مطهر و در مشرق رواق توحید خانه واقع شده و به شکل یک کثیر الاضلاع است. در مجموعه عظیم رواقهای حرم مطهر، هم از حیث قدمت و هم به لحاظ طرح و ترکیب، از ویژگی ممتازی برخوردار بوده و از جالب‌ترین و با شکوه‌ترین رواقهای آستان قدس رضوی است.
ساختمان رواق گنبد الله وردیخان به جهت معماری و دقت و ظرافت در کاشی‌کاری و مقرنس‌سازی، از شاهکارهای مسلم به شمار می‌آید. مساحت رواق با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 171 متر مربع است. در جای جای این بنای معنوی، کتیبه‌‌های فراوانی از آیات و احادیث به چشم می‌خورد. بر گرداگرد این رواق، تاریخ ولادت و شهادت امامان معصوم (ع) به همراه بعضی از احادیث معتبر مکتوب شده است. بانی رواق، الله وردیخان، یکی از رجال خوش‌نام عصر صفویه است. مدفن او نیز در وسط یکی از صفه‌‌های جنوبی رواق است. بنای رواق در سال 1013 هـ.ق آغاز و در سال 1021 به پایان رسید. یک سال پس از اتمام رواق، الله وردیخان در شیراز درگذشت و به امر شاه عباس، جنازه‌اش را به مشهد حمل و در زیر صفه جنوبی این بنا به خاک سپردند.
رواق توحید خانه
توحید خانه از رواقهای شمالی حرم مطهر است که بین رواق دار الفیض و صحن انقلاب قرار دارد. این بنا چنان به دار الفیض متصل است که گویی جزیی از آن است. توحید خانه از شمال به صحن انقلاب و از جنوب به رواق دار الفیض و دار الشکر و از مشرق، از طریق یک گذرگاه با پیچ و خم، به رواق گنبد الله وردیخان و از طرف مغرب به ایوان طلای صحن انقلاب متصل است. در ضلع شمالی توحیدخانه، پنجره‌ای فلزی معروف به پنجره فولاد جای دارد که در صحن انقلاب واقع شده و ضریح مطهر از پشت این پنجره نمایان است. توحید خانه دارای 15 متر ارتفاع است و مساحت آن پس از کسر پایههای پیش آمده در رواق، به 108 متر مربع می‌رسد.
معروف است که این رواق را مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در سال 1072 هـ.ق بنا کرد. مرحوم فیض در این محل تدریس می‌کرده و به جهت گفتن کلمه طیبه لا اله الاالله در این مکان، این رواق به توحید خانه مشهور شده است. ازاره رواق با یک سنگ زیبای منبت‌کاری شده تزیین شده است. کتیبه‌ای به عرض حدود 50 سانتی متر در بالای ازاره، اشعار دوازده امام خواجه نصیر طوسی را به خط ثلث در بردارد.
رواق دار الفیض
دار الفیض در پشت سر مبارک واقع شده و متصل به حرم مطهر است؛ به این صورت که صفه جنوبی آن (معروف به صفه شاه طهماسبی)، دارای گذرگاهی وسیع است و در طرفین آن، دو گذرگاه کوچک نیز قرار دارد که رواق را به حرم مرتبط می‌کند. صفه شمالی دار الفیض که به قرینه صفه جنوبی است، رواق را به توحید خانه ارتباط می‌دهد.
همچنین، به علت اتصال به توحید خانه، برخی مورخان بر این عقیده‌اند که ممکن است مرحوم فیض کاشانی این بنا را همزمان با توحید خانه ساخته و اصل مکان مربوط به عصر صفویه است. در زاویه شمال شرقی دار الفیض، راهرو کوچکی رواق را به گنبد الله وردیخان مرتبط می‌کند. صفه غربی رواق نیز حد فاصل بین دار الفیض و دار الشکر است. دار الفیض 30/14 متر طول، 20/7 متر عرض و 60/9 متر ارتفاع دارد. مساحت آن با محاسبه فضاهای جانبی، به 112 متر مربع می‌رسد. ازاره دار الفیض به ارتفاع 67/1 متر سنگ مرمر سفید است و بالای ازاره کتیبه‌ای از سنگ به عرض 33 سانتی متر حاوی اشعاری از قاآنی به خط نستعلیق با مطلع زیر است:
زهی به منزلت از عرش برده فرش تو رونق * زمین ز یمن تو محسود هفت کاخ مطبق
از بالای کتیبه یاد شده تا سقف مقرنس، روی تمام دیوارها و پایه‌‌ها و تمام سقف، با کاشی‌‌های معرق الوان و نقش‌‌های زیبا پوشیده شده است.
رواق دار الشکر
این رواق از بناهایی است که تقریباً به روضه منوره متصل است. دار الشکر در شمال غربی حرم و شمال مسجد بالاسر واقع شده و به‌وسیله گذرگاه کوچکی که جزء دار الفیض است، به حرم مطهر، پشت سر مبارک، راه دارد.
دار الشکر از مجموع دو بنا، یکی رواق سابق پس پشت، مربوط به عصر صفویه و دیگری بنای قرآن خانه سابق که مربوط به عهد تیموریان بوده، تشکیل شده است. این دو مکان بعدها در سال 1343 تا 1344 هـ.ق به‌صورت یک رواق درآمده و دار الشکر نامیده شد. سه صفه در اطراف این رواق وجود دارد. از صفه شمالی آن دو گذرگاه، یکی رواق را به ایوان طلای صحن انقلاب متصل می‌کند؛ دیگری گذرگاه کوچکی است که به رواق توحید خانه راه دارد. شرق و غرب این بنا به دو رواق دار الفیض و دار الشرف مرتبط است. ابعاد رواق دار الشکر 5/8 * 5/6 متر است و بالغ بر 5/9 متر ارتفاع دارد. مساحت این رواق 73 متر مربع است.
رواق دار الشرف
دار الشرف در شمال غربی روضه منوره واقع شده و یکی از مکان‌‌های قدیمی آستان قدس رضوی است. این بنا که در شمال دار السیاده و شرق دار الولایه جای دارد، در گذشته به صورت رواق نبوده، اما پس از تغییراتی که در این محل انجام گرفت، در سال 1343 هـ.ش به صورت رواقی مستقل درآمد و دار الشرف نامیده شد. این بنا از شمال به ایوان طلای صحن انقلاب، از جنوب به رواق دار السیاده، از شرق به رواق دار الشکر و از غرب به رواق دار الولایه مرتبط است. ازاره رواق تا ارتفاع 67/1 متر سنگ مرمر است و دور تا دور رواق از بالای ازاره را کمربندی از کاشی به‌صورت کتیبه‌ای ممتاز تزیین کرده است و سوره مبارکه «مدثر» بر آن به خط ثلث نوشته شده است. در پایان سوره، نام خطاط آن، رضوان و تاریخ 1386هـ.ق مکتوب است. دیوار و سقف رواق هم با سبکی بسیار زیبا از آیینه‌کاری تزیین شده است. دار الشرف 140 متر مربع مساحت دارد.
رواق دار الضیافه
دار الضیافه یکی از چهار رواق شمال شرقی روضه منوره است. این بنا در زاویه بین دو صحن انقلاب و آزادی واقع شده و در مسیر یکی از راه‌‌های تشرف به حرم مطهر است. دار الضیافه از جنوب به‌وسیله یک راهرو به دار السعاده و از غرب به گنبد الله وردیخان می‌پیوندد. طول رواق 14 متر، عرض آن 10 متر و ارتفاع آن 50/15 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، مساحت آن به 166 متر مربع می‌رسد. بنای این رواق مربوط به سال 1031 هـ.ق است که مرحوم میرزا شفیع اعتماد التولیه قزوینی، وزیر اول آستان قدس رضوی به هزینه یک نفر تاجر قزوینی این بنا را احداث کرد و از آن پس به دار الضیافه موسوم شد.
رواق دار السعاده
دار السعاده در مشرق حرم مطهر بعد از رواق گنبد حاتم خانی و در امتداد آن، متصل به ایوان طلای صحن آزادی است. این بنا و رواق حاتم خانی با حدود 60 سانتی متر اختلاف سطح، چنان به هم پیوسته‌اند که هر دو یک رواق به نظر می‌رسند. رواق دار السعاده از شمال به دار الضیافه، از جنوب به دار السرور و از شرق به ایوان طلای صحن آزای و از غرب به رواق حاتم خانی و در نهایت به حرم مطهر راه دارد.
این بنا به شکل مستطیل و به ابعاد 90/14 * 80/12 متر و ارتفاع 80/14 متر که در مجموع بعد از کسر پایههای پیش آمده، مساحت آن به 162 متر مربع می‌رسد. ورودی رواق دار السعاده، در ایوان طلای صحن آزادی که یکی از راه‌‌های اصلی تشرف به حرم مطهر است، واقع شده است.
هنگامی که در عصر قاجاریه صحن آزادی احداث شد، پس از اتمام ایوان طلای آن، اللهیار خان آصف الدوله، دایی محمد شاه قاجار (صدر اعظم دوره فتحعلی شاه) که سمت استاندار خراسان را داشت، در سال 1251 هـ.ق این مکان را به صورت رواقی درآورد که دار السعاده نامیده شد.
کف رواق و ازاره آن از سنگ مرمر پوشش یافته است. در سال 1300 هـ.ق میرزا علی اصغر خان (امین السلطان) این بنا را آینه‌کاری کرد.
رواق دار السلام
رواق باشکوه دار السلام، یکی از رواقهای جنوب شرقی روضه منوره است که در شرق رواق دار الحفاظ و به موازات آن، به‌جای دو بنای عهد تیموری ساخته شده و از جمله بناهایی است که اساس بنای آن، در زمان گوهرشاد و به دستور او پی‌‌ریزی شد. دار السلام بنایی دو طبقه بود که مدتی قسمت فوقانی آن، محل آسایشگاه خدام، معروف به گنبد اپک میرزا و طبقه تحتانی آن انبار فرش و اشیای دیگر بود. در تعمیرات سال‌‌های 1334 تا 1338 هـ.ش. پوشش وسط برچیده شد، آسایشگاه به محلی دیگر انتقال یافت و این مکان پس از تعمیر و تزیین به‌صورت کنونی درآمد و دار السلام نام گرفت. طول رواق حدود 20 متر، عرض آن 10 متر و ارتفاع آن بالغ بر 5/9 متر است که در مجموع با محاسبه فضاهای جانبی آن، 227 متر مربع مساحت دارد. این بنا از مشرق به دو رواق دار العزه و دار السرور، از شمال به رواق گنبد حاتم خانی و از مغرب به دار الحفاظ محدود است.
ازاره رواق به ارتفاع 65/1 متر با سنگ مرمر یشمی پوشش یافته و دیوارها و سقف، رسمی‌بندی و آینه‌کاری شده‌اند.
رواق دار السرور
دار السرور در جنوب شرقی حرم مطهر، بین دار السعاده و دار الذکر واقع شده و یکی از راه‌‌های اصلی تشرف به حرم از صحن آزادی است. این بنا از شمال به دار السعاده، از جنوب به دار الذکر و دار العزه، از مشرق به صحن آزادی و از مغرب به دار السلام منتهی می‌شود.
در ضلع شمالی رواق، گذرگاهی وسیع با دری زرین به سمت رواق دار السعاده وجود دارد و ضلع جنوبی آن از طریق سه درگاه به دار الذکر و یک درگاه به دار العزه مرتبط است.
ابعاد رواق دار السرور 10/24 متر در 82/4 متر و ارتفاع آن 75/4 متر است که پس از کسر پایههای پیش آمده در رواق، مساحت آن به 100 متر مربع می‌رسد. در گذشته این بنا به‌صورت چند اتاق بود که ابتدا به عنوان آبدار خانه آستان قدس و آسایشگاه عده‌ای از خدام و پس از آن به عنوان محل دفتر امور داخلی حرم استفاده می‌شد. پس از آن در سال 1334 تا 1338 هـ.ش این قسمت‌‌ها به یک فضای وسیع تبدیل و دار السرور نامیده شد.
کف و ازاره با سنگ مرمر پوشش یافته و از بالای ازاره، دیوارها و سقف رواق آینه‌کاری شده است.
رواق دار الذکر
رواق دار الذکر نسبت به رواقهای قبلی، تازه ساخت است که در جنوب شرقی حرم مطهر و در زاویه جنوب غربی صحن آزادی قرار دارد. این بنا از شمال به دار السرور، از جنوب به دار الزهد، از مغرب به دار العزه و از مشرق به صحن آزادی محدود است. رواق دار الذکر در گذشته مدرسه علمیه علی نقی میرزا بوده؛ حجرات فوقانی و تحتانی مدرسه در اطراف آن قرار دارد که در حال حاضر محل استقرار دفترهای مختلف است.
در ضلع جنوبی رواق، گذرگاهی به ابعاد 4*26/2 متر با چند پله وجود دارد که دار الذکر را به رواق دار الزهد مرتبط می‌کند. پس از احداث صحن آزادی، قسمتی از فضای بازی که در زاویه جنوب غربی صحن باقی مانده بود، به دستور فرمان‌فرمای خراسان، علی نقی میرزا، فرزند فتحعلی شاه قاجار، به‌صورت مدرسه‌ای درآمد. مرحوم احتشام کاویانیان که خود از خدمه بود، می‌نویسد: چون مدرسه در زمین وقفی آستانه بدون مجوز شرعی بود، از ابتدا حالت مدرسه‌ای به خود نگرفت. قسمت غربی آن که سالن مدرسه و محل تدریس بود، به آسایشگاه خدام و قسمت فوقانی آن به صورت کتابخانه درآمد. این بنا در سال 1343 هـ.ش بازسازی شد و تغییر کاربری یافت و با پوشش جدید سقف، به‌صورت رواقی جدید درآمد و دار الذکر نامیده شد. این بنا بالغ بر 9 متر ارتفاع و با محاسبه فضای جانبی، 216 متر مربع مساحت دارد.
کف رواق و ازاره آینه به ارتفاع 33/1 متر از سنگ مرمر و بالای ازاره تمام دیوار و سقف با کاشی پوشش یافته است.
رواق دار الزهد
رواق دار الزهد یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین رواقهای حرم مطهر است که در جنوب شرقی حرم واقع شده و متصل به رواق تازه ساخت امام خمینی (قدس سره) است.
درالزهد از جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره)، از شمال به رواق دار الذکر، از مشرق به رواق شیخ بهاء الدین و از مغرب به راهروی تالار اماکن متبرکه محدود است و از طریق سه درگاه به مقبره شیخ بهاء الدین راه دارد. طول رواق 50/17 متر، عرض آن 16 متر و ارتفاعش حدود 6 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 290 متر مربع مساحت دارد. دار الزهد بین سال‌‌های 1350 تا 1352 هـ.ش ساخته شد.
ازاره رواق به ارتفاع 6/1 متر، سنگ مرمر سبز رنگ است و سطح تمام دیوارها به‌طرز باشکوهی با آینه آراسته شده است.
رواق شیخ بهاء الدین
این بنا یکی دیگر از رواقهای جنوب شرقی حرم مطهر است و مدفن شیخ بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهائی، یکی از علمای بزرگ امامیه است. مقبره شیخ از شمال به صحن آزادی، از جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره)، از مشرق به رواق دار العباده و از مغرب به رواق دار الزهد محدود است. راه اصلی ورود به رواق شیخ، راهرویی است در زاویه جنوب غربی صحن آزادی که با چند پله به صحن آزادی مرتبط می‌شود.
مدفن مرحوم شیخ بهائی در وسط رواق جای دارد. این بنا تقریباً به شکل مربع است که ارتفاع آن 90/5 متر و مساحت آن حدود 102 متر مربع است. قبل از بنای صحن موزه در سال 1356 هـ.ق، مقبره شیخ در وسط حجره‌ای معمولی و محقر بدون تزیینات، میان راهرو و صحن آزادی و فضای باز پایین پا که به صحن موزه تبدیل شده بود، قرار داشت.
در سال 1356 هـ.ق کار احداث صحن موزه، کتابخانه قدیم، تالار تشریفات و تجدید بنای مقبره شیخ آغاز شد و در سال 1364 هـ.ق به پایان رسید. به روایت تاریخ، محل کنونی رواق شیخ بهائی، همان منزل و مدرس وی در ایام اقامتش در مشهد بود. در ضلع غربی راهروی رواق شیخ بهائی، کتیبه‌ای به صورت یک تابلو بر کاشی معرق، عبارت‌‌های مکتوب بر سنگ قبر شیخ را در بردارد و نیز در سه طرف رواق شیخ، زیر سقف، بر دیوار آرامگاه کتیبه‌ای به طول 8/30 متر و عرض 40 سانتی متر، ضمن معرفی شیخ، آثار و تألیفات او را به خط ثلث در بردارد.
تمام دیوارهای رواق از بالای ازاره و سقف آن با آینه زینت یافته است.
رواق دار الاخلاص
دار الاخلاص، کوچک‌ترین رواق روضه منوره است که در غرب حرم مطهر، مقابل مسجد بالاسر و بین سه رواق دار السیاده، دار الشرف و دار الولایه جای دارد.
مساحت رواق 36 متر مربع و ارتفاع آن 5/9 متر است. دار الاخلاص در گذشته به رواق دار الشرف و دار الولایه راه داشت. در توسعه سال 1373 هـ.ش، این بنا تقریباً جزء شمال دار السیاده و مسجد بالاسر درآمد. دار الاخلاص در گذشته از دو قسمت تشکیل می‌شد: یکی جنوب آن که مسجد کوچک و زیبایی به نام مسجد زنانه بالاسر بوده و محراب آن موجود است و دیگری قسمت شمالی رواق که به محل شمع و چلچراغ معروف است و در قدیم چلچراغی در آن مکان جای روشن کردن شمع‌‌ها بوده که بعداً در توسعه بیوتات در سال 1342 تا 1343 هـ.ش، دیوار جنوبی محل چلچراغ برداشته شد و به رواق دار الاخلاص نامگذاری شد
رواق دار الولایه
دار الولایه یکی از رواقهای بزرگ حوزه حرم مطهر است. این بنا در غرب روضه منوره، حد فاصل بین صحن انقلاب و صحن جمهوری اسلامی قرار دارد و همزمان با احداث صحن جمهوری اسلامی ساخته شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
ساخت این رواق در سال 1365 آغاز و در سال 1368 به اتمام رسید. رواق دار الولایه از شمال به صحن انقلاب و از مشرق به رواقهای دار السیاده، دار الاخلاص و دار الشرف، از جنوب به مدرسه‌‌های دو در و پریزاد و بست شیخ بهائی و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است و 1965 متر مربع زیربنا دارد.
این بنای وسیع بر اساس دو طرح و به ابعاد مختلف ساخته شده: یکی طرح قسمت غرب آن که به موازات صحن جمهوری ساخته‌شده و دارای سه دهنه است که در سقف هر دهنه سه نورگیر تعبیه شده و طرح دیگر، قسمت شرق رواق است که به صورت چهار دهانه با چهار نورگیر بنا شده است. شرق دار الولایه با دو سقف کاذب، دارای طبقه فوقانی است که قسمتی از طبقه فوقانی آن، محل آسایشگاه خدام است و قسمت دیگر، محل آسایشگاه کفشداران. مسیر طبقه فوقانی رواق، مجهز به آسانسور است.
کاربری رواق فقط عبادی است و در طول سال، برنامه‌‌های عبادی متعددی از جمله برگزاری نماز جماعت، سخنرانی و در ماه مبارک رمضان، مراسم ترتیل و قرائت قرآن و مراسم اعمال شب‌‌های احیاء با مرکزیت این رواق برگزار می‌شود.
تزیینات بنا به صورت آینه‌کاری، ترکیب گچبری و معرق سنگی است
رواق دار الاجابه
این رواق وسیع، بنای زیرین رواق دار الولایه است که در مغرب سرداب مطهر و بالا سر مبارک امام (علیه السلام) قرار دارد. محدوده پنجره هشتی بالاسر مبارک در ضلع شرقی رواق، بعد از حرم مطهر، نزدیک‌ترین مکان به مدفن مقدس امام (علیه السلام) است. پروژه ساخت این رواق در سال 1376 هـ.ش آغاز شده و در اواخر سال 1379 همزمان با عید سعید غدیر به بهره‌برداری رسید. فضای دار الاجابه عیناً به سبک بنای فوقانی آن، با زیربنای 1965 متر مربع و گنجایش 2800 نفر است. ارتفاع آن حدود چهار متر است و ده ستون در وسط دارد که در هر ستون دو هواکش و تعداد 22 هواکش دور تا دور بنا برای تهویه وجود دارد.
در زاویه شرقی رواق، یک هشتی با پنجره نقره و سقفی به‌صورت نیم گنبدی که راه ورود به سرداب مطهر امام (علیه السلام) است، قرار دارد. در تزیینات این هشتی از طرح آینه‌کاری به‌صورت رسمی‌بندی، همراه با مخمل که روی آن را آیینه‌کاری به طرح بند اسلامی تنظیم کرده‌اند، استفاده شده است. در ساخت این رواق از هنر مقرنس، رسمی‌بندی، گره سنگی، گره تجاری، آینه‌کاری و لایه‌چینی مشتمل بر گچ فرسک، رنگ پرل، رنگ اکرولیک، ورنی و نیز قلم‌گیری طلاکاری استفاده شده است.
رواق دار الهدایه
این بنای نوساز از رواقهای جنوب غربی حرم مطهر است که بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامی
قرار دارد. دار الهدایه با زیربنای 536 متر مربع، از رواقهای وسیع حوزه حرم مطهر است. احداث رواق از سال 1369 آغاز شد و در نخستین روز سال 1371 افتتاح شد. دار الهدایه از شمال به رواق دار الولایه، از جنوب به رواق دار الرحمه، از مشرق به مدرسه دو در و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است. این بنای زیبا ده ورودی دارد.
سازه اصلی رواق، به سبک معماری شبستان‌‌های مسجد گوهرشاد و حجم سازی و به دلیل تقارن با مسجد گوهرشاد، به صورت چهار طاقی سنتی اجرا شده است. تزیینات داخلی به‌صورت مذهّب، همراه با گره‌کاری در زمینه آن و نقوش اسلامی است.
در تزیین کتیبه‌‌های موجود از اسماء الله و آیات و احادیث به‌صورت گچ با زمینه‌‌های طرح سنتی استفاده شده است.
این رواق کاربری فرهنگی دارد. پذیرایی از اردوهای زیارتی و فرهنگی، جشن تکلیف پسران و دختران، نمایش فیلم، سخنرانی و مداحی و زیارت حضرت رضا (علیه السلام) از برنامه‌‌های ثابت این رواق در طول سال به‌شمار می‌رود
رواق دار الرحمه
دار الرحمه در جنوب غربی حرم مطهر، بین بست شیخ بهاء الدین و صحن جمهوری اسلامی، در امتداد رواق دار الهدایه قرار دارد. ساخت این بنا نیز در سال 1369 هـ.ش آغاز شد و در نخستین روز سال 1371 به بهره‌برداری رسید. رواق دار الرحمه از شمال به دار الهدایه، از جنوب به کتابخانه مسجد گوهرشاد، از مشرق به بست شیخ بهائی و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است. هفت متر ارتفاع و 831 متر مربع زیربنا دارد.
دار الرحمه با معماری تقلیدی از شبستان‌‌های مسجد گوهرشاد، حجم سازی شده و نماسازی داخلی آن از زیباترین کارهای هنری و بی‌سابقه در اماکن متبرکه است.
دسترسی به این رواق از طریق هشتی کنار بست شیخ بهائی امکان دارد. علاوه بر این، دو ورودی دیگر رواق نیز در ضلع شرقی صحن جمهوری اسلامی قرار دارد. دار الرحمه با کاربری فرهنگی، در اختیار اداره روابط بین الملل است. این رواق تقریباً مکانی اختصاصی جهت پذیرایی فرهنگی از مهمانان خارجی به‌شمار می‌رود که با ارایه محصولات فرهنگی و انتشارات و سایر اقدام‌های فرهنگی، میزبان مسلمانان و سایر جهانگردان غیر ایرانی است.
رواق دار الحجه
در راستای توسعه فضاهای سرپوشیده زیارتی و عبادی حرم مطهر، رواق دارالحجه با زیربنای حدود 7000 مترمربع در زیر صحن انقلاب اسلامی که قدیمی‌ترین صحن موجود در سطح اماکن متبرکه است احداث گردیده است.
دسترسی به این رواق از طریق دو ورودی اصلی در بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی میسر خواهد شد. علاوه بر ورودی‌های مذکور، این رواق از طریق رواقهای دارالاجابه و دارالولایه، گنبد ا... وردیخان و دو ورودی فرعی واقع در صحن انقلاب اسلامی قابل دسترسی می‌باشد.
با توجه به ازدحام جمعیتی که همواره در مناسبت‌های ملی و مذهبی در صحن انقلاب اسلامی شاهد آن هستیم، امید است با بهره‌برداری از این رواق از طریق ورودی‌های اصلی شیخ حرعاملی و شیخ طوسی یک توزیع جمعیتی مناسب داشته، به نحوی که قسمتی از زائران و مجاوران به نسبت تقربی که این رواق نسبت به سایر رواقها دارد در آن، جای گیرند.
رواق دارالحجه دارای 182 ستون به ارتفاع 7 متر می‌باشد که فاصله ستون‌ها از یکدیگر 8 متر است، ضلع جنوبی این رواق در یک طبقه و ضلع شمالی آن در سه طبقه سرداب‌سازی شده است.
کف رواق با سنگ‌هایی به رنگ سفید، کرم و صورتی پوشش یافته است. جداره‌های این رواق با ازاره سنگ و تزئیناتی چون گچبری، آیینه‌کاری، رنگ‌آمیزی پوشش یافته است، همچنین نوع معماری به کار رفته در طاسه‌های سقف حاصل از پنج هنر آیینه‌کاری، طلاکاری، نقره‌کاری، گچبری و رنگ‌آمیزی می‌باشد که در نوع خود بی‌نظیر و چشم‌نواز می‌باشد. با افتتاح و بهره‌برداری از این رواق شاهد یکی از شکیل‌ترین رواقهای موجود در سطح اماکن متبرکه خواهیم بود و به تناسب نامی که برای این رواق انتخاب شده (دارالحجه)، القاب حضرت مهدی(عج) و اسماء چهارده معصوم (علیهم‌السلام) و حدیث معروف سلسله الذهب و فرازهایی از دعای شریف ندبه و افتتاح با خط خوش و زیبا نوشته و در قالب کتیبه‌هایی بر دیوارهای رواق نصب شده است. این تزئینات به سبک ایرانی ـ اسلامی با تکنیک‌های متفاوت اجرا شده است.
ساخت این رواق در انتهای سال 81 آغاز گردید. در دو ورودی اصلی این رواق از بست شیخ حرعاملی و شیخ طوسی با الهام از نام امام هشتم(علیه‌السلام) دو هشتی طراحی شده که در آینده به شکلی زیبا با تزئینات آیینه‌کاری پوشش داده خواهد شد.
اجرای این رواق به دلیل دسترسی آن از طریق دو ورودی اصلی حرم مطهر (خیابان‌های شیرازی و نواب صفوی) و عبور از زیر سر درهای ساعت و نقاره‌خان صحن انقلاب اسلامی و مجاورت با سازه‌های قدیمی از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بوده است.
به منظور فراهم کردن دسترسی آسان به این رواق، سردرهای ساعت و نقاره‌خانه صحن انقلاب اسلامی که قدمتی حدود چهارصد ساله و وزن تقریبی هفت هزار تن دارند تحکیم و مقاوم‌سازی و ورودی‌هایی در زیر آنها تعبیه گردید.
این عملیات فنی بسیار پیچیده و با خطرپذیری بسیار بالا بدون کوچک‌ترین حادثه و با دقت و کیفیت مطلوب انجام گردید که در نوع خود در سطح ملی به لحاظ اهمیت و حساسیت کار در این حوزه شاید کم‌نظیر و یا حتی بی‌نظیر بوده است. در طول مدت اجرای عملیات تحکیم و تخریب فضاهای مورد نیاز زیر این سردرها با استفاده ابزار دقیق و تجهیزات رفتارسنجی و هشداردهنده تمامی حرکات احتمالی سازه تحت کنترل بوده است. در ساخت ورودی‌های این رواق، سازمان توانست با توجه به مشکلات عدیده‌ای که پیش روی داشت، با تدابیر صحیح بدون به وجود آمدن خللی در تردد زائران و برگزاری مراسم مذهبی مشکلات را پشت سر نهاده و عملیات اجرایی خود را زودتر از برنامه زمان‌بندی شده به اتمام رساند.
تأمین هوای مطبوع رواق فوق از طریق 8 دستگاه هواساز با ظرفیت کلی حدود 227000 فوت مکعب بر دقیقه تأمین می‌گردد و از طریق فن‌های برگشت، قابل تخلیه از رواق می‌باشد و برای شرایط استثنایی نیز سه دستگاه فن تخلیه به ظرفیت کلی حدود 60000 فوت مکعب بر دقیقه پیش‌بینی شده است که به صورت کنترل هوشمند می‌تواند هوای داخل رواق را مستقیماً به خارج تخلیه نماید.
توزیع هوا به وسیله کانال‌های فلزی از طریق یک تونل زیرزمینی در وسط و دو نیم طبقه تأسیساتی در شمال و جنوب رواق انجام می‌شود. به لحاظ ایجاد حداکثر شرایط ایمنی، تأمین انرژی هواسازها از دو موتورخانه مرکزی قطاع 2 و 4 انجام می‌شود.
رواق دارالحجه و ورودی‌های آن (شیخ طوسی و شیخ حرعاملی) با توجه به طرح بهینه‌سازی شبکه توزیع برق حرم از دو پست برق آزادی و کتابخانه و به صورت کاملاً اضطراری (بدون قطع برق) تغذیه می‌شوند.
بار پیش‌بینی ده برای رواق دارالحجه حدود 250 کیلووات و برای هر کدام از ورودی‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی حدود 100 کیلووات است. سیستم روشنایی برای رواق و ورودی‌های آن جار لوستر، استفاده شده است.
برای این رواق و فضاهای جانبی مربوطه سیستم اعلام حریق و دوربین‌های مدار بسته در نظر گرفته شده و سیستم صوت آنها به صورت آنالوگ پیش‌بینی شده است. در محل هر یک از ورودی‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی دو دستگاه پله برقی (مجموعً 4 دستگاه) و در رواق دارالحجه یک دستگاه آسانسور، جهت سهولت در رفت و آمد پیش‌بینی شده است.
از دیگر مزیت‌های این رواق نسبت به سایر رواقهای موجود در سطح اماکن متبرکه، علاوه بر موقعیت ویژه و تقرب به مرقد و سرداب مطهر و شریف امام، هم راستا بودن جهت زیارت و عبادت می‌باشد، به نحوی که صفوف نمازگزاران پشت سر مبارک امام تشکیل می‌گردد. لازم به ذکر است مدفن دو عالم ربانی شیخ قزوینی (در ضلع جنوبی) و شیخ نخودکی (در ضلع شمالی) در این رواق می‌باشد.
شایان ذکر است تمامی عملیات اجرایی عمرانی و تأسیساتی انجام شده در این رواق به وسیله کارشناسان، مهندسان، معماران، هنرمندان، استادکاران و کارگران متعهد و زحمتکش سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(علیه‌السلام) و با حمایت‌ها، پشتیبانی‌های همه جانبه و رهنمودهای مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، حضرت آیت ا... واعظ طبسی که همواره بر عملکرد روزانه پروژه نظارت عالی و اشراف داشتند و راهبری مدیران ارشد مجموعه به ویژه مساعی، تلاش و پی‌گیری جناب آقای مهندس مهدی عزیزیان، مدیرعامل پیشین سازمان صورت گرفته و همزمان با فرخنده سالروز ولادت با سعادت حضرت مهدی امام صاحب العصر و الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و روز جهانی مستضعفان در روز یکشنبه مورخ 27/5/1387 مطابق با پانزدهم شعبان المعظم سال 1429 ق به روی مشتاقان حضرتش گشوده خواهد شد.
مشخصات رواق دارالحجه
موقعیت: واقع در زیر صحن انقلاب اسلامی
مساحت: 6799 مترمربع (با احتساب ورودی‌های طرفین 14000 مترمربع)
نما: ترکیب آیینه‌کاری گچبری با رنگ‌آمیزی، طلاکاری و نقره‌کاری
سازه: بتن مسلح
تعداد آسانسور: 1 دستگاه
تعداد پله برقی: 4 دستگاه
دسترسی: از طریق بست شیخ طوسی و شیخ حرعاملی، صحن انقلاب اسلامی، گنبد ا... وردیخان و رواقهای دارالاجابه و دارالولایه
سطح آیینه‌کاری: 8800 مترمربع
سطح سنگ کاری: 8610 مترمربع
ورودی‌های رواق دارالحجه
در راستای توسعه فضاهای سرپوشیده زیارتی ـ عبادی حرم مطهر و احداث رواق دارالحجه در زیر صحن انقلاب اسلامی، به منظور دسترسی به این رواق دو ورودی اصلی در بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی تعبیه گردیده است.
ورودی بست شیخ حرعاملی
ورودی بست شیخ حرعاملی با مساحت 4654 مترمربع (با احتساب فضاهای جانبی آن) در ضلع شرقی اماکن متبرکه، زیر بست شیخ حرعاملی واقع گردیده است که امکان دسترسی زائران را از طریق این بست به رواق دارالحجه میسر می‌سازد. این ورودی بر تعداد 122 ستون استوار گردیده است. به منظور سهولت در تردد زائران دو دستگاه پله برقی دو طرفه به صورت رفت و برگشت در ورودی آن در نظر گرفته شده است.
مساحت ورودی شیخ حرعاملی: 3350 مترمربع
مساحت پست برق: 600 مترمربع
حجم خاک‌برداری: 17000 مترمکعب
وزن آرماتوربندی: 1690 تن
حجم بتن‌ریزی: 8150 مترمکعب
ورودی بست شیخ طوسی
ورودی بست شیخ طوسی با مساحت 3650 مترمربع در ضلع غربی اماکن متبرکه، زیر بست شیخ طوسی واقع گردیده است که امکان دسترسی زائران را از طریق این بست به رواق دارالحجه میسر می‌سازد. این ورودی بر تعداد 93 ستون استوار گردیده است که فاصله محور به محور ستون‌های میانی 10 متر و ستون‌های مجاور سازه‌های موجود (کتابخانه مرکزی، صحن جمهوری اسلامی و...) 333 متر است. به منظور سهولت در تردد زائران دو دستگاه پله برقی به صورت رفت و برگشت در ورودی آن در نظر گرفته شده است.
مساحت ورودی شیخ طوسی: 3650 مترمربع
مساحت فضاهای جنبی (پست برق، اتاق هواساز): 1016 مترمربع
حجم خاک‌برداری: 30960 مترمکعب
وزن آرماتوربندی: 1333 تن
حجم بتن‌ریزی: 13715 مترمکعب
رواق امام خمینی (قدس سره)
این رواق همان صحن سابق امام خمینی (قدس سره) است که در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع است و از شمال به تالار تشریفات حرم مطهر و رواقهای شیخ بهائی (قدس سره)، دار العباد، دار الزهد و نیز صحن آزادی ارتباط دارد.
در پی افزایش روزافزون و نیاز مبرم به توسعه فضاهای سرپوشیده، طرح تغییر صحن امام به رواق امام خمینی(قدس سره) مورد تصویب قرار گرفت و عملیات اجرایی آن از اواخر سال 1381 آغاز شد.
این رواق با زیربنای 22000 متر مربع در دو طبقه احداث می‌شود. از این زیربنا، مساحت 9840 متر مربع به رواق، 7600 متر مربع به شبستان رواق و مساحت 4600 متر مربع به فضاهای جنبی اختصاص یافته است. در طرح معماری این صحن دهانه‌‌های وسیع با حداقل ستون‌گذاری مد نظر است که به منظور جلوگیری در از بین رفتن دید گنبد بارگاه مطهر حضرت رضا (علیه السلام)، ارتفاع سقف تا کف، در طبقه زیر زمین 60/5 متر و در طبقه همکف 14 متر در نظر گرفته شده است. محور به محور هر ستون در طبقه زیرزمین 94/8 و در شبستان همکف 88/17 است. بدنه رواق امام خمینی(قدس سره) با کاشی معرق و سقف آن با گچ و آیینه و شبستان آن با آیینه، گچ و سنگ تزیین خواهد شد. این رواق دارای سه ورودی اصلی از طرف مسجد گوهرشاد، صحن‌‌های جامع و آزادی است. برای تأمین نور، علاوه بر نور مصنوعی، نورگیرهایی نیز در سقف تعبیه خواهد شد.
از جمله ویژگی‌‌های معماری این رواق، می‌توان به انطباق طرح معماری بنا با سازه آن و عدم هرگونه دخل و تصرف در معماری گذشته اطراف صحن (مسجد گوهرشاد) اشاره کرد، به‌طوری که هیچ تغییری در نماهای بر جای مانده اعمال نخواهد شد.
رواق دار الکرامه
رواق دار الکرامه در ضلع شمال شرقی صحن انقلاب اسلامی واقع شده و 488 متر مربع مساحت و 1830 متر مربع زیربنا دارد که در سه و نیم طبقه احداث شده و آذرماه سال 1385 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. زیرزمین، نیم طبقه اول و طبقه دوم، به عنوان آسایشگاه خدام و طبقه همکف به عنوان رواق در نظر گرفته شده است. بدنه‌‌های رواق، مزین به ازاره سنگی با طرح گره و قاب‌بندی گچی است. سقف هم با هنر گچ و آیینه تزیین شده و جذابیت و زیبایی خاصی دارد. دسترسی به این رواق از طریق صحن انقلاب اسلامی است که در آینده از طریق رواق دار الحجه و مهمانسرای حضرت نیز امکان‌پذیر خواهد شد
دارالحفاظ
دارالحفاظ از آثار گوهرشاد آغا زوجه شاهرخ بانی مسجد گوهرشاد است، این بانوی بزرگ در مشهد مقدس یادگارهای متعددی از خود بر جای گذاشته که یکی از آنها رواق دارالحفاظ است این رواق از طرف شرق به حرم مطهر و از طرف شمال به دارالسیاده و از طرف غرب به مسجد گوهرشاد و از طرف جنوب شرق به رواق دارالسلام ارتباط دارد.
دارالحفاظ در قرن نهم ساخته شده و ابعاد آن به قرار ذیل است عرض 65 / 8 متر، طول 18 متر، ارتفاع تا زیر سقف 8 / 12 متر و تا پشت بام 46 / 14 متر است. رواق دارالحفاظ هفت صفه دارد که سه صفه آن به طرف دارالسیاده و سه صفه به طرف دارالسلام و یک صفه به طرف مسجد گوهرشاد و این صفه ها به استثناء یک صفه باز شده و ارتباط بین و رواق دارالسیاده و دارالسلام و مسجد برقرار شده و زوار از آنها رفت و آمد دارند و کف آن با سنگ مرمر مفروش و دیوارها و سقف آن با طرز بسیار زیبائی آئینه کاری شده است.
رواق دار الحکمه
رواق دار الحکمه در زاویه شمال غربی صحن آزادی واقع شده است. پروژه ساخت این رواق از سال 1377 آغاز شد و در سال 1381 به پایان رسید. این بنا نیز از دو جهت به صحن‌‌های انقلاب و آزادی ارتباط دارد. دار الحکمه دوازده ورودی دارد؛ دو مسیر به صحن انقلاب، هشت ورودی در صحن آزادی و دو ورودی دیگر که به رواق دار الضیافه و در نهایت به حرم مطهر می‌رسد. دار الحکمه در دو طبقه، زیربنای 1468 متر مربع را در بر گرفته و با دوازده ستون بتونی استحکام یافته است. نقش قالیچه گره بر سنگ مرمر، زینت بخش رواق است.
دار العباده
دار العباده به‌نسبت نوساز و تاریخ بنای آن به سال 1353 هـ.ش بر می‌گردد و آخرین رواق جنوب شرقی حرم مطهر است. این رواق از شمال به صحن آزادی، از مشرق و جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره) و از مغرب به رواق شیخ بهائی متصل است.
این بنا و رواق شیخ بهائی و رواق دار الزهد دو طبقه هستند و طبقه فوقانی آن، تالار اماکن متبرکه آستان قدس رضوی است. طول رواق 15 متر، عرض آن 11 متر و ارتفاع آن حدود 90/5 متر است که مساحت آن بعد از کسر پایه‌‌ها، به 158 متر مربع می‌رسد.
ازاره، سنگ مرمر است و دیوارها و پوشش سقف با 600 متر مربع آینه‌کاری و 450 متر مربع رسمی‌بندی گچی زینت یافته است.
دارالعزه
دارالعزه رواقی کوچک است که در جنوب شرقی روضه منوره، بین دارالسلام و دارالذکر واقع شده است. این رواق در سطحی به ارتفاع 95 سانتی متر از کف دار السلام قرار دارد و از شمال به دار السرور، از جنوب به شبستان گرم مسجد گوهرشاد، از مشرق به دارالذکر و از مغرب به دارالسلام محدود است. طول رواق 5/11 متر و عرض آن بین 5/3 و 50/7 متر متفاوت است که در مجموع 73 متر مربع مساحت دارد و ارتفاع بنا هم 35/4 متر است. این بنا در گذشته محل آسایشگاه و کشیک‌خانه خدام بود که در سال 1343 هـ.ش به منظور توسعه فضاهای زیارتی، تعمیرات و تزییناتی در این مکان به عمل آمد و دارالعزه نامیده شد. رواق دار السیاده
دار السیاده از قدیمی‌ترین رواقهای روضه منوره است که در غرب و جنوب غربی حرم مطهر از شمال به جنوب امتداد دارد. نامگذاری این رواق به «دار السیاده» از آن جهت است که از قدیم محل اجتماع سادات و منسوبان به خاندان حضرت علی (علیه السلام) بود. رواق دار السیاده نیز از بناهای گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری است که در اوایل قرن نهم، همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده است. طول رواق دار السیاده 86/32 متر است. در دو طرف آن، پنج صفه وجود دارد که عرض بنا را متفاوت کرده است. رواق دار السیاده از لحاظ هنر کاشی‌کاری و کتیبه‌ای، مجموعه‌ای از هنرهای تزیینی، معماری و هنرهای دستی و گویای نبوغ ایرانیان در انواع هنرها است.
در سال 1375 هـ.ش. قسمتی از شمال دار السیاده به مسجد بالاسر افزوده شد تا زائران بیشتری بتوانند در آن محل که به مسجد بالاسر اتصال دارد، از فیض نماز زیارت بهره‌مند شوند.
دار السیاده از جنوب به مسجد گوهرشاد، از شرق به رواق دار الحفاظ و از غرب به رواق بزرگ دار الولایه مرتبط است. مساحت دار السیاده 373 متر مربع است.
رواق گنبد حاتم خانی
این رواق در شرق روضه منوره و پایین پای مبارک واقع شده و یکی از رواقهای تاریخی کنار حرم مطهر است. طول آن 5/13 متر، عرض آن 3/7 متر و ارتفاع بنا 6/11 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 115 متر مربع مساحت دارد. بانی این رواق، یکی از رجال عهد صفویه به نام حاتم بیک اردوبادی است که آن را در عهد صفویه در سال 1010 هـ.ق بنا کرده است. این رواق در شمال شرقی حرم مطهر و در مشرق رواق توحید خانه واقع شده و به شکل یک کثیر الاضلاع است. در مجموعه عظیم رواقهای حرم مطهر، هم از حیث قدمت و هم به لحاظ طرح و ترکیب، از ویژگی ممتازی برخوردار بوده و از جالب‌ترین و با شکوه‌ترین رواقهای آستان قدس رضوی است. ساختمان رواق گنبد الله وردیخان به جهت معماری و دقت و ظرافت در کاشی‌کاری و مقرنس‌سازی، از شاهکارهای مسلم به شمار می‌آید. مساحت رواق با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 171 متر مربع است. در جای جای این بنای معنوی، کتیبه‌‌های فراوانی از آیات و احادیث به چشم می‌خورد. بر گرداگرد این رواق، تاریخ ولادت و شهادت امامان معصوم (ع) به همراه بعضی از احادیث معتبر مکتوب شده است. بانی رواق، الله وردیخان، یکی از رجال خوش‌نام عصر صفویه است. مدفن او نیز در وسط یکی از صفه‌‌های جنوبی رواق است. بنای رواق در سال 1013 هـ.ق آغاز و در سال 1021 به پایان رسید. یک سال پس از اتمام رواق، الله وردیخان در شیراز درگذشت و به امر شاه عباس، جنازه‌اش را به مشهد حمل و در زیر صفه جنوبی این بنا به خاک سپردند.
رواق توحید خانه
توحید خانه از رواقهای شمالی حرم مطهر است که بین رواق دار الفیض و صحن انقلاب قرار دارد. این بنا چنان به دار الفیض متصل است که گویی جزیی از آن است. توحید خانه از شمال به صحن انقلاب و از جنوب به رواق دار الفیض و دار الشکر و از مشرق، از طریق یک گذرگاه با پیچ و خم، به رواق گنبد الله وردیخان و از طرف مغرب به ایوان طلای صحن انقلاب متصل است. در ضلع شمالی توحیدخانه، پنجره‌ای فلزی معروف به پنجره فولاد جای دارد که در صحن انقلاب واقع شده و ضریح مطهر از پشت این پنجره نمایان است. توحید خانه دارای 15 متر ارتفاع است و مساحت آن پس از کسر پایههای پیش آمده در رواق، به 108 متر مربع می‌رسد. معروف است که این رواق را مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در سال 1072 هـ.ق بنا کرد. مرحوم فیض در این محل تدریس می‌کرده و به جهت گفتن کلمه طیبه لا اله الاالله در این مکان، این رواق به توحید خانه مشهور شده است. ازاره رواق با یک سنگ زیبای منبت‌کاری شده تزیین شده است. کتیبه‌ای به عرض حدود 50 سانتی متر در بالای ازاره، اشعار دوازده امام خواجه نصیر طوسی را به خط ثلث در بردارد.
رواق دار الفیض
دار الفیض در پشت سر مبارک واقع شده و متصل به حرم مطهر است؛ به این صورت که صفه جنوبی آن (معروف به صفه شاه طهماسبی)، دارای گذرگاهی وسیع است و در طرفین آن، دو گذرگاه کوچک نیز قرار دارد که رواق را به حرم مرتبط می‌کند. صفه شمالی دار الفیض که به قرینه صفه جنوبی است، رواق را به توحید خانه ارتباط می‌دهد. همچنین، به علت اتصال به توحید خانه، برخی مورخان بر این عقیده‌اند که ممکن است مرحوم فیض کاشانی این بنا را همزمان با توحید خانه ساخته و اصل مکان مربوط به عصر صفویه است. در زاویه شمال شرقی دار الفیض، راهرو کوچکی رواق را به گنبد الله وردیخان مرتبط می‌کند. صفه غربی رواق نیز حد فاصل بین دار الفیض و دار الشکر است. دار الفیض 30/14 متر طول، 20/7 متر عرض و 60/9 متر ارتفاع دارد. مساحت آن با محاسبه فضاهای جانبی، به 112 متر مربع می‌رسد. ازاره دار الفیض به ارتفاع 67/1 متر سنگ مرمر سفید است و بالای ازاره کتیبه‌ای از سنگ به عرض 33 سانتی متر حاوی اشعاری از قاآنی به خط نستعلیق با مطلع زیر است:
زهی به منزلت از عرش برده فرش تو رونق * زمین ز یمن تو محسود هفت کاخ مطبق
از بالای کتیبه یاد شده تا سقف مقرنس، روی تمام دیوارها و پایه‌‌ها و تمام سقف، با کاشی‌‌های معرق الوان و نقش‌‌های زیبا پوشیده شده است.
رواق دار الشکر
این رواق از بناهایی است که تقریباً به روضه منوره متصل است. دار الشکر در شمال غربی حرم و شمال مسجد بالاسر واقع شده و به‌وسیله گذرگاه کوچکی که جزء دار الفیض است، به حرم مطهر، پشت سر مبارک، راه دارد. دار الشکر از مجموع دو بنا، یکی رواق سابق پس پشت، مربوط به عصر صفویه و دیگری بنای قرآن خانه سابق که مربوط به عهد تیموریان بوده، تشکیل شده است. این دو مکان بعدها در سال 1343 تا 1344 هـ.ق به‌صورت یک رواق درآمده و دار الشکر نامیده شد. سه صفه در اطراف این رواق وجود دارد. از صفه شمالی آن دو گذرگاه، یکی رواق را به ایوان طلای صحن انقلاب متصل می‌کند؛ دیگری گذرگاه کوچکی است که به رواق توحید خانه راه دارد. شرق و غرب این بنا به دو رواق دار الفیض و دار الشرف مرتبط است. ابعاد رواق دار الشکر 5/8 * 5/6 متر است و بالغ بر 5/9 متر ارتفاع دارد. مساحت این رواق 73 متر مربع است.
دار الشرف در شمال غربی روضه منوره واقع شده و یکی از مکان‌‌های قدیمی آستان قدس رضوی است. این بنا که در شمال دار السیاده و شرق دار الولایه جای دارد، در گذشته به صورت رواق نبوده، اما پس از تغییراتی که در این محل انجام گرفت، در سال 1343 هـ.ش به صورت رواقی مستقل درآمد و دار الشرف نامیده شد. این بنا از شمال به ایوان طلای صحن انقلاب، از جنوب به رواق دار السیاده، از شرق به رواق دار الشکر و از غرب به رواق دار الولایه مرتبط است. ازاره رواق تا ارتفاع 67/1 متر سنگ مرمر است و دور تا دور رواق از بالای ازاره را کمربندی از کاشی به‌صورت کتیبه‌ای ممتاز تزیین کرده است و سوره مبارکه «مدثر» بر آن به خط ثلث نوشته شده است. در پایان سوره، نام خطاط آن، رضوان و تاریخ 1386هـ.ق مکتوب است. دیوار و سقف رواق هم با سبکی بسیار زیبا از آیینه‌کاری تزیین شده است. دار الشرف 140 متر مربع مساحت دارد.رواق دار الضیافه
دار الضیافه یکی از چهار رواق شمال شرقی روضه منوره است. این بنا در زاویه بین دو صحن انقلاب و آزادی واقع شده و در مسیر یکی از راه‌‌های تشرف به حرم مطهر است. دار الضیافه از جنوب به‌وسیله یک راهرو به دار السعاده و از غرب به گنبد الله وردیخان می‌پیوندد. طول رواق 14 متر، عرض آن 10 متر و ارتفاع آن 50/15 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، مساحت آن به 166 متر مربع می‌رسد. بنای این رواق مربوط به سال 1031 هـ.ق است که مرحوم میرزا شفیع اعتماد التولیه قزوینی، وزیر اول آستان قدس رضوی به هزینه یک نفر تاجر قزوینی این بنا را احداث کرد و از آن پس به دار الضیافه موسوم شد.رواق دار السعاده
دار السعاده در مشرق حرم مطهر بعد از رواق گنبد حاتم خانی و در امتداد آن، متصل به ایوان طلای صحن آزادی است. این بنا و رواق حاتم خانی با حدود 60 سانتی متر اختلاف سطح، چنان به هم پیوسته‌اند که هر دو یک رواق به نظر می‌رسند. رواق دار السعاده از شمال به دار الضیافه، از جنوب به دار السرور و از شرق به ایوان طلای صحن آزای و از غرب به رواق حاتم خانی و در نهایت به حرم مطهر راه دارد. این بنا به شکل مستطیل و به ابعاد 90/14 * 80/12 متر و ارتفاع 80/14 متر که در مجموع بعد از کسر پایههای پیش آمده، مساحت آن به 162 متر مربع می‌رسد. ورودی رواق دار السعاده، در ایوان طلای صحن آزادی که یکی از راه‌‌های اصلی تشرف به حرم مطهر است، واقع شده است.
هنگامی که در عصر قاجاریه صحن آزادی احداث شد، پس از اتمام ایوان طلای آن، اللهیار خان آصف الدوله، دایی محمد شاه قاجار (صدر اعظم دوره فتحعلی شاه) که سمت استاندار خراسان را داشت، در سال 1251 هـ.ق این مکان را به صورت رواقی درآورد که دار السعاده نامیده شد.
کف رواق و ازاره آن از سنگ مرمر پوشش یافته است. در سال 1300 هـ.ق میرزا علی اصغر خان (امین السلطان) این بنا را آینه‌کاری کرد.
رواق دار السلام
رواق باشکوه دار السلام، یکی از رواقهای جنوب شرقی روضه منوره است که در شرق رواق دار الحفاظ و به موازات آن، به‌جای دو بنای عهد تیموری ساخته شده و از جمله بناهایی است که اساس بنای آن، در زمان گوهرشاد و به دستور او پی‌‌ریزی شد. دار السلام بنایی دو طبقه بود که مدتی قسمت فوقانی آن، محل آسایشگاه خدام، معروف به گنبد اپک میرزا و طبقه تحتانی آن انبار فرش و اشیای دیگر بود. در تعمیرات سال‌‌های 1334 تا 1338 هـ.ش. پوشش وسط برچیده شد، آسایشگاه به محلی دیگر انتقال یافت و این مکان پس از تعمیر و تزیین به‌صورت کنونی درآمد و دار السلام نام گرفت. طول رواق حدود 20 متر، عرض آن 10 متر و ارتفاع آن بالغ بر 5/9 متر است که در مجموع با محاسبه فضاهای جانبی آن، 227 متر مربع مساحت دارد. این بنا از مشرق به دو رواق دار العزه و دار السرور، از شمال به رواق گنبد حاتم خانی و از مغرب به دار الحفاظ محدود است. ازاره رواق به ارتفاع 65/1 متر با سنگ مرمر یشمی پوشش یافته و دیوارها و سقف، رسمی‌بندی و آینه‌کاری شده‌اند.
رواق دار السرور
دار السرور در جنوب شرقی حرم مطهر، بین دار السعاده و دار الذکر واقع شده و یکی از راه‌‌های اصلی تشرف به حرم از صحن آزادی است. این بنا از شمال به دار السعاده، از جنوب به دار الذکر و دار العزه، از مشرق به صحن آزادی و از مغرب به دار السلام منتهی می‌شود. در ضلع شمالی رواق، گذرگاهی وسیع با دری زرین به سمت رواق دار السعاده وجود دارد و ضلع جنوبی آن از طریق سه درگاه به دار الذکر و یک درگاه به دار العزه مرتبط است.
ابعاد رواق دار السرور 10/24 متر در 82/4 متر و ارتفاع آن 75/4 متر است که پس از کسر پایههای پیش آمده در رواق، مساحت آن به 100 متر مربع می‌رسد. در گذشته این بنا به‌صورت چند اتاق بود که ابتدا به عنوان آبدار خانه آستان قدس و آسایشگاه عده‌ای از خدام و پس از آن به عنوان محل دفتر امور داخلی حرم استفاده می‌شد. پس از آن در سال 1334 تا 1338 هـ.ش این قسمت‌‌ها به یک فضای وسیع تبدیل و دار السرور نامیده شد.
کف و ازاره با سنگ مرمر پوشش یافته و از بالای ازاره، دیوارها و سقف رواق آینه‌کاری شده است.
رواق دار الذکر
رواق دار الذکر نسبت به رواقهای قبلی، تازه ساخت است که در جنوب شرقی حرم مطهر و در زاویه جنوب غربی صحن آزادی قرار دارد. این بنا از شمال به دار السرور، از جنوب به دار الزهد، از مغرب به دار العزه و از مشرق به صحن آزادی محدود است. رواق دار الذکر در گذشته مدرسه علمیه علی نقی میرزا بوده؛ حجرات فوقانی و تحتانی مدرسه در اطراف آن قرار دارد که در حال حاضر محل استقرار دفترهای مختلف است. در ضلع جنوبی رواق، گذرگاهی به ابعاد 4*26/2 متر با چند پله وجود دارد که دار الذکر را به رواق دار الزهد مرتبط می‌کند. پس از احداث صحن آزادی، قسمتی از فضای بازی که در زاویه جنوب غربی صحن باقی مانده بود، به دستور فرمان‌فرمای خراسان، علی نقی میرزا، فرزند فتحعلی شاه قاجار، به‌صورت مدرسه‌ای درآمد. مرحوم احتشام کاویانیان که خود از خدمه بود، می‌نویسد: چون مدرسه در زمین وقفی آستانه بدون مجوز شرعی بود، از ابتدا حالت مدرسه‌ای به خود نگرفت. قسمت غربی آن که سالن مدرسه و محل تدریس بود، به آسایشگاه خدام و قسمت فوقانی آن به صورت کتابخانه درآمد. این بنا در سال 1343 هـ.ش بازسازی شد و تغییر کاربری یافت و با پوشش جدید سقف، به‌صورت رواقی جدید درآمد و دار الذکر نامیده شد. این بنا بالغ بر 9 متر ارتفاع و با محاسبه فضای جانبی، 216 متر مربع مساحت دارد.
کف رواق و ازاره آینه به ارتفاع 33/1 متر از سنگ مرمر و بالای ازاره تمام دیوار و سقف با کاشی پوشش یافته است.
رواق دار الزهد
رواق دار الزهد یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین رواقهای حرم مطهر است که در جنوب شرقی حرم واقع شده و متصل به رواق تازه ساخت امام خمینی (قدس سره) است. درالزهد از جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره)، از شمال به رواق دار الذکر، از مشرق به رواق شیخ بهاء الدین و از مغرب به راهروی تالار اماکن متبرکه محدود است و از طریق سه درگاه به مقبره شیخ بهاء الدین راه دارد. طول رواق 50/17 متر، عرض آن 16 متر و ارتفاعش حدود 6 متر است که با محاسبه فضاهای جانبی، حدود 290 متر مربع مساحت دارد. دار الزهد بین سال‌‌های 1350 تا 1352 هـ.ش ساخته شد.
ازاره رواق به ارتفاع 6/1 متر، سنگ مرمر سبز رنگ است و سطح تمام دیوارها به‌طرز باشکوهی با آینه آراسته شده است.
رواق شیخ بهاء الدین
این بنا یکی دیگر از رواقهای جنوب شرقی حرم مطهر است و مدفن شیخ بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهائی، یکی از علمای بزرگ امامیه است. مقبره شیخ از شمال به صحن آزادی، از جنوب به رواق امام خمینی (قدس سره)، از مشرق به رواق دار العباده و از مغرب به رواق دار الزهد محدود است. راه اصلی ورود به رواق شیخ، راهرویی است در زاویه جنوب غربی صحن آزادی که با چند پله به صحن آزادی مرتبط می‌شود. مدفن مرحوم شیخ بهائی در وسط رواق جای دارد. این بنا تقریباً به شکل مربع است که ارتفاع آن 90/5 متر و مساحت آن حدود 102 متر مربع است. قبل از بنای صحن موزه در سال 1356 هـ.ق، مقبره شیخ در وسط حجره‌ای معمولی و محقر بدون تزیینات، میان راهرو و صحن آزادی و فضای باز پایین پا که به صحن موزه تبدیل شده بود، قرار داشت.
در سال 1356 هـ.ق کار احداث صحن موزه، کتابخانه قدیم، تالار تشریفات و تجدید بنای مقبره شیخ آغاز شد و در سال 1364 هـ.ق به پایان رسید. به روایت تاریخ، محل کنونی رواق شیخ بهائی، همان منزل و مدرس وی در ایام اقامتش در مشهد بود. در ضلع غربی راهروی رواق شیخ بهائی، کتیبه‌ای به صورت یک تابلو بر کاشی معرق، عبارت‌‌های مکتوب بر سنگ قبر شیخ را در بردارد و نیز در سه طرف رواق شیخ، زیر سقف، بر دیوار آرامگاه کتیبه‌ای به طول 8/30 متر و عرض 40 سانتی متر، ضمن معرفی شیخ، آثار و تألیفات او را به خط ثلث در بردارد.
تمام دیوارهای رواق از بالای ازاره و سقف آن با آینه زینت یافته است.
رواق دار الاخلاص
دار الاخلاص، کوچک‌ترین رواق روضه منوره است که در غرب حرم مطهر، مقابل مسجد بالاسر و بین سه رواق دار السیاده، دار الشرف و دار الولایه جای دارد. مساحت رواق 36 متر مربع و ارتفاع آن 5/9 متر است. دار الاخلاص در گذشته به رواق دار الشرف و دار الولایه راه داشت. در توسعه سال 1373 هـ.ش، این بنا تقریباً جزء شمال دار السیاده و مسجد بالاسر درآمد. دار الاخلاص در گذشته از دو قسمت تشکیل می‌شد: یکی جنوب آن که مسجد کوچک و زیبایی به نام مسجد زنانه بالاسر بوده و محراب آن موجود است و دیگری قسمت شمالی رواق که به محل شمع و چلچراغ معروف است و در قدیم چلچراغی در آن مکان جای روشن کردن شمع‌‌ها بوده که بعداً در توسعه بیوتات در سال 1342 تا 1343 هـ.ش، دیوار جنوبی محل چلچراغ برداشته شد و به رواق دار الاخلاص نامگذاری شد
رواق دار الولایه
دار الولایه یکی از رواقهای بزرگ حوزه حرم مطهر است. این بنا در غرب روضه منوره، حد فاصل بین صحن انقلاب و صحن جمهوری اسلامی قرار دارد و همزمان با احداث صحن جمهوری اسلامی ساخته شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ساخت این رواق در سال 1365 آغاز و در سال 1368 به اتمام رسید. رواق دار الولایه از شمال به صحن انقلاب و از مشرق به رواقهای دار السیاده، دار الاخلاص و دار الشرف، از جنوب به مدرسه‌‌های دو در و پریزاد و بست شیخ بهائی و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است و 1965 متر مربع زیربنا دارد.
این بنای وسیع بر اساس دو طرح و به ابعاد مختلف ساخته شده: یکی طرح قسمت غرب آن که به موازات صحن جمهوری ساخته‌شده و دارای سه دهنه است که در سقف هر دهنه سه نورگیر تعبیه شده و طرح دیگر، قسمت شرق رواق است که به صورت چهار دهانه با چهار نورگیر بنا شده است. شرق دار الولایه با دو سقف کاذب، دارای طبقه فوقانی است که قسمتی از طبقه فوقانی آن، محل آسایشگاه خدام است و قسمت دیگر، محل آسایشگاه کفشداران. مسیر طبقه فوقانی رواق، مجهز به آسانسور است.
کاربری رواق فقط عبادی است و در طول سال، برنامه‌‌های عبادی متعددی از جمله برگزاری نماز جماعت، سخنرانی و در ماه مبارک رمضان، مراسم ترتیل و قرائت قرآن و مراسم اعمال شب‌‌های احیاء با مرکزیت این رواق برگزار می‌شود.
تزیینات بنا به صورت آینه‌کاری، ترکیب گچبری و معرق سنگی است
رواق دار الاجابه
این رواق وسیع، بنای زیرین رواق دار الولایه است که در مغرب سرداب مطهر و بالا سر مبارک امام (علیه السلام) قرار دارد. محدوده پنجره هشتی بالاسر مبارک در ضلع شرقی رواق، بعد از حرم مطهر، نزدیک‌ترین مکان به مدفن مقدس امام (علیه السلام) است. پروژه ساخت این رواق در سال 1376 هـ.ش آغاز شده و در اواخر سال 1379 همزمان با عید سعید غدیر به بهره‌برداری رسید. فضای دار الاجابه عیناً به سبک بنای فوقانی آن، با زیربنای 1965 متر مربع و گنجایش 2800 نفر است. ارتفاع آن حدود چهار متر است و ده ستون در وسط دارد که در هر ستون دو هواکش و تعداد 22 هواکش دور تا دور بنا برای تهویه وجود دارد. در زاویه شرقی رواق، یک هشتی با پنجره نقره و سقفی به‌صورت نیم گنبدی که راه ورود به سرداب مطهر امام (علیه السلام) است، قرار دارد. در تزیینات این هشتی از طرح آینه‌کاری به‌صورت رسمی‌بندی، همراه با مخمل که روی آن را آیینه‌کاری به طرح بند اسلامی تنظیم کرده‌اند، استفاده شده است. در ساخت این رواق از هنر مقرنس، رسمی‌بندی، گره سنگی، گره تجاری، آینه‌کاری و لایه‌چینی مشتمل بر گچ فرسک، رنگ پرل، رنگ اکرولیک، ورنی و نیز قلم‌گیری طلاکاری استفاده شده است.
رواق دار الهدایه
این بنای نوساز از رواقهای جنوب غربی حرم مطهر است که بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامیقرار دارد. دار الهدایه با زیربنای 536 متر مربع، از رواقهای وسیع حوزه حرم مطهر است. احداث رواق از سال 1369 آغاز شد و در نخستین روز سال 1371 افتتاح شد. دار الهدایه از شمال به رواق دار الولایه، از جنوب به رواق دار الرحمه، از مشرق به مدرسه دو در و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است. این بنای زیبا ده ورودی دارد.
سازه اصلی رواق، به سبک معماری شبستان‌‌های مسجد گوهرشاد و حجم سازی و به دلیل تقارن با مسجد گوهرشاد، به صورت چهار طاقی سنتی اجرا شده است. تزیینات داخلی به‌صورت مذهّب، همراه با گره‌کاری در زمینه آن و نقوش اسلامی است.
در تزیین کتیبه‌‌های موجود از اسماء الله و آیات و احادیث به‌صورت گچ با زمینه‌‌های طرح سنتی استفاده شده است.
این رواق کاربری فرهنگی دارد. پذیرایی از اردوهای زیارتی و فرهنگی، جشن تکلیف پسران و دختران، نمایش فیلم، سخنرانی و مداحی و زیارت حضرت رضا (علیه السلام) از برنامه‌‌های ثابت این رواق در طول سال به‌شمار می‌رود
رواق دار الرحمه
دار الرحمه در جنوب غربی حرم مطهر، بین بست شیخ بهاء الدین و صحن جمهوری اسلامی، در امتداد رواق دار الهدایه قرار دارد. ساخت این بنا نیز در سال 1369 هـ.ش آغاز شد و در نخستین روز سال 1371 به بهره‌برداری رسید. رواق دار الرحمه از شمال به دار الهدایه، از جنوب به کتابخانه مسجد گوهرشاد، از مشرق به بست شیخ بهائی و از مغرب به صحن جمهوری اسلامی محدود است. هفت متر ارتفاع و 831 متر مربع زیربنا دارد. دار الرحمه با معماری تقلیدی از شبستان‌‌های مسجد گوهرشاد، حجم سازی شده و نماسازی داخلی آن از زیباترین کارهای هنری و بی‌سابقه در اماکن متبرکه است.
دسترسی به این رواق از طریق هشتی کنار بست شیخ بهائی امکان دارد. علاوه بر این، دو ورودی دیگر رواق نیز در ضلع شرقی صحن جمهوری اسلامی قرار دارد. دار الرحمه با کاربری فرهنگی، در اختیار اداره روابط بین الملل است. این رواق تقریباً مکانی اختصاصی جهت پذیرایی فرهنگی از مهمانان خارجی به‌شمار می‌رود که با ارایه محصولات فرهنگی و انتشارات و سایر اقدام‌های فرهنگی، میزبان مسلمانان و سایر جهانگردان غیر ایرانی است.
رواق دار الحجه
در راستای توسعه فضاهای سرپوشیده زیارتی و عبادی حرم مطهر، رواق دارالحجه با زیربنای حدود 7000 مترمربع در زیر صحن انقلاب اسلامی که قدیمی‌ترین صحن موجود در سطح اماکن متبرکه است احداث گردیده است. دسترسی به این رواق از طریق دو ورودی اصلی در بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی میسر خواهد شد. علاوه بر ورودی‌های مذکور، این رواق از طریق رواقهای دارالاجابه و دارالولایه، گنبد ا... وردیخان و دو ورودی فرعی واقع در صحن انقلاب اسلامی قابل دسترسی می‌باشد.
با توجه به ازدحام جمعیتی که همواره در مناسبت‌های ملی و مذهبی در صحن انقلاب اسلامی شاهد آن هستیم، امید است با بهره‌برداری از این رواق از طریق ورودی‌های اصلی شیخ حرعاملی و شیخ طوسی یک توزیع جمعیتی مناسب داشته، به نحوی که قسمتی از زائران و مجاوران به نسبت تقربی که این رواق نسبت به سایر رواقها دارد در آن، جای گیرند.
رواق دارالحجه دارای 182 ستون به ارتفاع 7 متر می‌باشد که فاصله ستون‌ها از یکدیگر 8 متر است، ضلع جنوبی این رواق در یک طبقه و ضلع شمالی آن در سه طبقه سرداب‌سازی شده است.
کف رواق با سنگ‌هایی به رنگ سفید، کرم و صورتی پوشش یافته است. جداره‌های این رواق با ازاره سنگ و تزئیناتی چون گچبری، آیینه‌کاری، رنگ‌آمیزی پوشش یافته است، همچنین نوع معماری به کار رفته در طاسه‌های سقف حاصل از پنج هنر آیینه‌کاری، طلاکاری، نقره‌کاری، گچبری و رنگ‌آمیزی می‌باشد که در نوع خود بی‌نظیر و چشم‌نواز می‌باشد. با افتتاح و بهره‌برداری از این رواق شاهد یکی از شکیل‌ترین رواقهای موجود در سطح اماکن متبرکه خواهیم بود و به تناسب نامی که برای این رواق انتخاب شده (دارالحجه)، القاب حضرت مهدی(عج) و اسماء چهارده معصوم (علیهم‌السلام) و حدیث معروف سلسله الذهب و فرازهایی از دعای شریف ندبه و افتتاح با خط خوش و زیبا نوشته و در قالب کتیبه‌هایی بر دیوارهای رواق نصب شده است. این تزئینات به سبک ایرانی ـ اسلامی با تکنیک‌های متفاوت اجرا شده است.
ساخت این رواق در انتهای سال 81 آغاز گردید. در دو ورودی اصلی این رواق از بست شیخ حرعاملی و شیخ طوسی با الهام از نام امام هشتم(علیه‌السلام) دو هشتی طراحی شده که در آینده به شکلی زیبا با تزئینات آیینه‌کاری پوشش داده خواهد شد.
اجرای این رواق به دلیل دسترسی آن از طریق دو ورودی اصلی حرم مطهر (خیابان‌های شیرازی و نواب صفوی) و عبور از زیر سر درهای ساعت و نقاره‌خان صحن انقلاب اسلامی و مجاورت با سازه‌های قدیمی از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بوده است.
به منظور فراهم کردن دسترسی آسان به این رواق، سردرهای ساعت و نقاره‌خانه صحن انقلاب اسلامی که قدمتی حدود چهارصد ساله و وزن تقریبی هفت هزار تن دارند تحکیم و مقاوم‌سازی و ورودی‌هایی در زیر آنها تعبیه گردید.
این عملیات فنی بسیار پیچیده و با خطرپذیری بسیار بالا بدون کوچک‌ترین حادثه و با دقت و کیفیت مطلوب انجام گردید که در نوع خود در سطح ملی به لحاظ اهمیت و حساسیت کار در این حوزه شاید کم‌نظیر و یا حتی بی‌نظیر بوده است. در طول مدت اجرای عملیات تحکیم و تخریب فضاهای مورد نیاز زیر این سردرها با استفاده ابزار دقیق و تجهیزات رفتارسنجی و هشداردهنده تمامی حرکات احتمالی سازه تحت کنترل بوده است. در ساخت ورودی‌های این رواق، سازمان توانست با توجه به مشکلات عدیده‌ای که پیش روی داشت، با تدابیر صحیح بدون به وجود آمدن خللی در تردد زائران و برگزاری مراسم مذهبی مشکلات را پشت سر نهاده و عملیات اجرایی خود را زودتر از برنامه زمان‌بندی شده به اتمام رساند.
تأمین هوای مطبوع رواق فوق از طریق 8 دستگاه هواساز با ظرفیت کلی حدود 227000 فوت مکعب بر دقیقه تأمین می‌گردد و از طریق فن‌های برگشت، قابل تخلیه از رواق می‌باشد و برای شرایط استثنایی نیز سه دستگاه فن تخلیه به ظرفیت کلی حدود 60000 فوت مکعب بر دقیقه پیش‌بینی شده است که به صورت کنترل هوشمند می‌تواند هوای داخل رواق را مستقیماً به خارج تخلیه نماید.
توزیع هوا به وسیله کانال‌های فلزی از طریق یک تونل زیرزمینی در وسط و دو نیم طبقه تأسیساتی در شمال و جنوب رواق انجام می‌شود. به لحاظ ایجاد حداکثر شرایط ایمنی، تأمین انرژی هواسازها از دو موتورخانه مرکزی قطاع 2 و 4 انجام می‌شود.
رواق دارالحجه و ورودی‌های آن (شیخ طوسی و شیخ حرعاملی) با توجه به طرح بهینه‌سازی شبکه توزیع برق حرم از دو پست برق آزادی و کتابخانه و به صورت کاملاً اضطراری (بدون قطع برق) تغذیه می‌شوند.
بار پیش‌بینی ده برای رواق دارالحجه حدود 250 کیلووات و برای هر کدام از ورودی‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی حدود 100 کیلووات است. سیستم روشنایی برای رواق و ورودی‌های آن جار لوستر، استفاده شده است.
برای این رواق و فضاهای جانبی مربوطه سیستم اعلام حریق و دوربین‌های مدار بسته در نظر گرفته شده و سیستم صوت آنها به صورت آنالوگ پیش‌بینی شده است. در محل هر یک از ورودی‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی دو دستگاه پله برقی (مجموعً 4 دستگاه) و در رواق دارالحجه یک دستگاه آسانسور، جهت سهولت در رفت و آمد پیش‌بینی شده است.
از دیگر مزیت‌های این رواق نسبت به سایر رواقهای موجود در سطح اماکن متبرکه، علاوه بر موقعیت ویژه و تقرب به مرقد و سرداب مطهر و شریف امام، هم راستا بودن جهت زیارت و عبادت می‌باشد، به نحوی که صفوف نمازگزاران پشت سر مبارک امام تشکیل می‌گردد. لازم به ذکر است مدفن دو عالم ربانی شیخ قزوینی (در ضلع جنوبی) و شیخ نخودکی (در ضلع شمالی) در این رواق می‌باشد.
شایان ذکر است تمامی عملیات اجرایی عمرانی و تأسیساتی انجام شده در این رواق به وسیله کارشناسان، مهندسان، معماران، هنرمندان، استادکاران و کارگران متعهد و زحمتکش سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(علیه‌السلام) و با حمایت‌ها، پشتیبانی‌های همه جانبه و رهنمودهای مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، حضرت آیت ا... واعظ طبسی که همواره بر عملکرد روزانه پروژه نظارت عالی و اشراف داشتند و راهبری مدیران ارشد مجموعه به ویژه مساعی، تلاش و پی‌گیری جناب آقای مهندس مهدی عزیزیان، مدیرعامل پیشین سازمان صورت گرفته و همزمان با فرخنده سالروز ولادت با سعادت حضرت مهدی امام صاحب العصر و الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و روز جهانی مستضعفان در روز یکشنبه مورخ 27/5/1387 مطابق با پانزدهم شعبان المعظم سال 1429 ق به روی مشتاقان حضرتش گشوده خواهد شد. مشخصات رواق دارالحجه
موقعیت: واقع در زیر صحن انقلاب اسلامی
مساحت: 6799 مترمربع (با احتساب ورودی‌های طرفین 14000 مترمربع)
نما: ترکیب آیینه‌کاری گچبری با رنگ‌آمیزی، طلاکاری و نقره‌کاری
سازه: بتن مسلح
تعداد آسانسور: 1 دستگاه
تعداد پله برقی: 4 دستگاه
دسترسی: از طریق بست شیخ طوسی و شیخ حرعاملی، صحن انقلاب اسلامی، گنبد ا... وردیخان و رواقهای دارالاجابه و دارالولایه
سطح آیینه‌کاری: 8800 مترمربع
سطح سنگ کاری: 8610 مترمربع ورودی‌های رواق دارالحجه
در راستای توسعه فضاهای سرپوشیده زیارتی ـ عبادی حرم مطهر و احداث رواق دارالحجه در زیر صحن انقلاب اسلامی، به منظور دسترسی به این رواق دو ورودی اصلی در بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی تعبیه گردیده است. ورودی بست شیخ حرعاملی
ورودی بست شیخ حرعاملی با مساحت 4654 مترمربع (با احتساب فضاهای جانبی آن) در ضلع شرقی اماکن متبرکه، زیر بست شیخ حرعاملی واقع گردیده است که امکان دسترسی زائران را از طریق این بست به رواق دارالحجه میسر می‌سازد. این ورودی بر تعداد 122 ستون استوار گردیده است. به منظور سهولت در تردد زائران دو دستگاه پله برقی دو طرفه به صورت رفت و برگشت در ورودی آن در نظر گرفته شده است. مساحت ورودی شیخ حرعاملی: 3350 مترمربع
مساحت پست برق: 600 مترمربع
حجم خاک‌برداری: 17000 مترمکعب
وزن آرماتوربندی: 1690 تن
حجم بتن‌ریزی: 8150 مترمکعب ورودی بست شیخ طوسی
ورودی بست شیخ طوسی با مساحت 3650 مترمربع در ضلع غربی اماکن متبرکه، زیر بست شیخ طوسی واقع گردیده است که امکان دسترسی زائران را از طریق این بست به رواق دارالحجه میسر می‌سازد. این ورودی بر تعداد 93 ستون استوار گردیده است که فاصله محور به محور ستون‌های میانی 10 متر و ستون‌های مجاور سازه‌های موجود (کتابخانه مرکزی، صحن جمهوری اسلامی و...) 333 متر است. به منظور سهولت در تردد زائران دو دستگاه پله برقی به صورت رفت و برگشت در ورودی آن در نظر گرفته شده است.
مساحت ورودی شیخ طوسی: 3650 مترمربع
مساحت فضاهای جنبی (پست برق، اتاق هواساز): 1016 مترمربع
حجم خاک‌برداری: 30960 مترمکعب
وزن آرماتوربندی: 1333 تن
حجم بتن‌ریزی: 13715 مترمکعب
رواق امام خمینی (قدس سره)
این رواق همان صحن سابق امام خمینی (قدس سره) است که در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع است و از شمال به تالار تشریفات حرم مطهر و رواقهای شیخ بهائی (قدس سره)، دار العباد، دار الزهد و نیز صحن آزادی ارتباط دارد. در پی افزایش روزافزون و نیاز مبرم به توسعه فضاهای سرپوشیده، طرح تغییر صحن امام به رواق امام خمینی(قدس سره) مورد تصویب قرار گرفت و عملیات اجرایی آن از اواخر سال 1381 آغاز شد.
این رواق با زیربنای 22000 متر مربع در دو طبقه احداث می‌شود. از این زیربنا، مساحت 9840 متر مربع به رواق، 7600 متر مربع به شبستان رواق و مساحت 4600 متر مربع به فضاهای جنبی اختصاص یافته است. در طرح معماری این صحن دهانه‌‌های وسیع با حداقل ستون‌گذاری مد نظر است که به منظور جلوگیری در از بین رفتن دید گنبد بارگاه مطهر حضرت رضا (علیه السلام)، ارتفاع سقف تا کف، در طبقه زیر زمین 60/5 متر و در طبقه همکف 14 متر در نظر گرفته شده است. محور به محور هر ستون در طبقه زیرزمین 94/8 و در شبستان همکف 88/17 است. بدنه رواق امام خمینی(قدس سره) با کاشی معرق و سقف آن با گچ و آیینه و شبستان آن با آیینه، گچ و سنگ تزیین خواهد شد. این رواق دارای سه ورودی اصلی از طرف مسجد گوهرشاد، صحن‌‌های جامع و آزادی است. برای تأمین نور، علاوه بر نور مصنوعی، نورگیرهایی نیز در سقف تعبیه خواهد شد.
از جمله ویژگی‌‌های معماری این رواق، می‌توان به انطباق طرح معماری بنا با سازه آن و عدم هرگونه دخل و تصرف در معماری گذشته اطراف صحن (مسجد گوهرشاد) اشاره کرد، به‌طوری که هیچ تغییری در نماهای بر جای مانده اعمال نخواهد شد.
رواق دار الکرامه
رواق دار الکرامه در ضلع شمال شرقی صحن انقلاب اسلامی واقع شده و 488 متر مربع مساحت و 1830 متر مربع زیربنا دارد که در سه و نیم طبقه احداث شده و آذرماه سال 1385 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. زیرزمین، نیم طبقه اول و طبقه دوم، به عنوان آسایشگاه خدام و طبقه همکف به عنوان رواق در نظر گرفته شده است. بدنه‌‌های رواق، مزین به ازاره سنگی با طرح گره و قاب‌بندی گچی است. سقف هم با هنر گچ و آیینه تزیین شده و جذابیت و زیبایی خاصی دارد. دسترسی به این رواق از طریق صحن انقلاب اسلامی است که در آینده از طریق رواق دار الحجه و مهمانسرای حضرت نیز امکان‌پذیر خواهد شد
